Winnen van aanbesteding doelgroepenvervoer leidt vaak tot financiële ellende

Het lijkt zo mooi als je er als vervoerder in slaagt om de winnende aanbieding te doen. Maar als de risico’s in de praktijk groter blijken dan de inschrijver zich tevoren heeft gerealiseerd, is het binnengehaalde contract in de praktijk eerder een vloek dan een zegen. Deze ‘vloek van het winnende bod’ is de belangrijkste oorzaak van te lage biedingen in het doelgroepenvervoer, constateert SEO Economisch Onderzoek.

KNV Taxi, FNV en CNV willen meer zicht op te lage biedingen bij aanbestedingen in het doelgroepenvervoer en vroegen SEO Economisch Onderzoek om de problemen in kaart te brengen en te kijken naar mogelijke oplossingen. De uitkomsten van dit onderzoek werden gepresenteerd tijdens Taxi Expo 2016 in Houten.

Financiële problemen

Doelgroepenvervoer, waaronder leerlingenvervoer, ziekenvervoer en de regiotaxi, is goed voor zo’n 75 procent van de hele taxibranche. In dit segement werken zo’n 28.000 werknemers, van wie het overgrote deel taxichauffeur is. SEO schat in dat ruim de helft van de taxibedrijven die actief zijn in dit segment, verlies lijdt. Het aantal bedrijven is de laatste jaren fors gedaald doordat de markt gekrompen is. Dat wordt toegeschreven aan de overheidsbezuinigingen op doelgroepenvervoer.

Vervoerders, overheden en beleidsmakers zijn het er unaniem over eens dat er sprake is van te lage prijzen in het doelgroepenvervoer. Die worden veroorzaakt door te lage biedingen bij aanbestedingen met als gevolg: teruglopende kwaliteit en financiële problemen bij de vervoerders. En die lage biedingen zijn geen tijdelijk verschijnsel. Ze zijn structureel, concludeert SEO op basis van literatuuronderzoek en gesprekken met een aantal vervoerders en hun opdrachtgevers. Ontwikkelingen als overcapaciteit en de strategie van sommige vervoerders om met lage biedingen een groter marktaandeel te behalen, ziet SEO als tijdelijke oorzaken. Niettemin hebben ze de situatie er niet beter op gemaakt.

Prijs blijkt vaak te laag

In het onderzoek schetst SEO drie verschillende soorten inschrijfgedrag die leiden tot te lage biedingen. De belangrijkste is te positief inschatten van de risico’s, wat leidt tot ‘de vloek van het winnende bod’. “Achteraf heeft de vervoerder vaak spijt van het winnende bod”, zegt onderzoeker Daan in ’t Veld. Veel kosten in het doelgroepenvervoer zijn vaste kosten, terwijl de vervoerder geen invloed heeft op volumes. “Degene die de risico’s te positief inschat, wint de aanbesteding, maar de prijs blijkt vaak te laag als de risico’s zich manifesteren.” Soms blijkt een contract in praktijk niet eens kostendekkend.

Er zijn ook vervoerders die uit strategisch oogpunt bewust kiezen om laag in te schrijven. Als ze vervolgens winnen, gaan ze opnieuw onderhandelen met hun opdrachtgever om te kijken of ze er in de uitvoering van het contract toch betere prijzen uit kunnen slepen. De derde groep die SEO onderscheidt zijn vervoerders in financiële problemen die uit pure wanhoop te laag inschrijven. Ze zien het als laatste kans om een dreigend faillissement af te wenden.

Oplossingen

Mogelijke oplossingen moeten volgens SEO komen van vervoerders en opdrachtgevers samen. Zo zouden de risico’s tijdens de aanbestedingsprocedure beter in beeld gebracht en beoordeeld moeten worden. Vervoerders zouden die risico’s moeten berekenen en uitleggen, terwijl opdrachtgevers de geboden prijs en de kwaliteit van vervoerders moeten relateren aan hun risico-inschatting. Bij de beoordeling van een inschrijving zou niet alleen de hoogte van een prijs een rol moeten spelen, maar ook de opbouw daarvan. Op die manier kan een opdrachtgever beter beoordelen of een prijs wel reëel is en niet abnormaal laag.

Een andere aanbeveling is om de risico’s eerlijker te verdelen, zodat eventuele problemen, zoals die van ‘de vloek van de winnende aanbesteding’, in de praktijk voorkomen kunnen worden. Wees verder voorzichtig met bodemprijzen, adviseert SEO, omdat aanbieders zich dan te veel gaan richten op die prijzen zonder te kijken naar de risico’s. Bekijk ook of een contract niet aan meerdere vervoerders gegund kan worden. Dat laatste kan effectief zijn om strategisch inschrijfgedrag, gericht op heronderhandeling, te bestrijden. SEO pleit er daarnaast voor om de kwaliteitsbeoordeling van de uiteindelijke gebruiker van het vervoer mee te laten wegen in de keuze voor een vervoerder.

‘Best practices’

SEO heeft in het onderzoek niet specifiek gekeken naar de kwaliteit van de bestekken en ook niet of daar in de loop van de tijd verbetering in is gekeken. Bij de vervoerders die aanwezig waren  bij de presentatie van het SEO-onderzoek stijgt hoongelach op als de vraag ter sprake komt of overheden leren van zaken die fout gegaan in de aanbestedingsprocedure of in de uitvoering. “Leert de overheid? Ja, maar heel, heel langzaam”, zegt één van hen.

Er ontstaat een uitgebreide discussie waarin vervoerders zich verbazen over het feit dat buurgemeenten of gemeenten binnen eenzelfde regio niet vaker gezamenlijk optrekken bij het regelen van doelgroepenvervoer of ten minste kijken naar ‘best practices’ in de regio. Hoe zinvol is het dat veel gemeenten er blijkbaar op uit zijn om hun eigen unieke concept te lanceren?, zo vragen de vervoerders zich af.

Aanbestedingsinstituut Mobiliteit

De resultaten van het onderzoek naar de achtergronden van te lage biedingen bij aanbestedingen in het doelgroepenvervoer moeten de sociale partners helpen bij het vormgeven van het Aanbestedingsinstituut Mobiliteit, dat ze gaan opzetten. Daarin gaan ze alle aanbestedingen op het gebied van doelgroepenvervoer vanaf volgend jaar toetsen op criteria die ze van belang vinden om de kwaliteit van aanbesteden en vervoer te verbeteren. Vorig jaar waren er in totaal 78 aanbestedingen in het taxivervoer, zo blijkt uit cijfers van het Sociaal Fonds Taxi. Het grootste deel daarvan (47 procent) betrof leerlingenvervoer.

Lees ook:

Taxibedrijven schrijven vaak te laag in