Nederland doet “verkrampt” over marktwerking op het spoor

FNV Spoor, European Transport Workers’ Federation en andere vakbonden uit diverse lidstaten voeren op dinsdag 28 februari actie in Brussel op het station Brussel-Luxemburg. Ze willen nogmaals hun zorgen kenbaar maken over de marktwerking op het spoor en nemen stelling tegen de in hun ogen ondemocratische manier waarop de Europese Commissie de marktwerking wil bereiken. De in het spoorrecht gespecialiseerde advocaat Viola Sütő van LegalRail begrijpt niet waarom Nederland zo “verkrampt” over marktwerking doet. “Gereguleerde marktwerking functioneert al prima in Limburg en Groningen, maar ook in andere EU-landen.”

De bonden gebruiken in hun aankondiging van de actie harde woorden. Ze vinden het “een flagrante schending van de democratie” hoe de Europese Commissie (EC) te werk gaat. “Met deze onwettige, gedurfde stap probeerde de EC in feite de verordening via ‘de achterdeur’ te wijzigen, zonder het Europees Parlement en de Raad erbij te betrekken. Dus op slinkse wijze buiten de democratie om.”

Staatssecretaris Vivianne Heijnen reageert tegenover zusterpublicatie Spoorpro dat ze de zorgen van de vakbonden kent. “Toen het dit najaar over de nieuwe concessie voor NS ging, zat de publieke tribune vol met NS-personeel dat zich zorgen maakt over de gevolgen van de nieuwe Europese regelgeving. Het is belangrijk dat die zorgen worden gehoord, niet alleen in Den Haag, maar ook in Brussel.”

Ook de NS neemt het op voor de zorgen van haar werknemers. “De manier waarop we de ordening op het spoor vormgeven, is nooit een doel op zich maar louter een middel”, stelt de huidige concessiehouder die hoopt dat de regering het voor elkaar krijgt in Brussel om de hoofdrailnetconcessie per 2025 nog tenminste eenmaal onderhands voor 10 jaar aan hen te gunnen.

“De afgelopen decennia is gebleken dat een onderhandse gegunde concessie een uitstekend instrument is om afspraken te maken over maatschappelijke doelen en hierop te sturen. Onderhands gunnen op grond van deze verordening kan nu en kan in de toekomst. NS gaat er daarom vanuit dat de PSO-verordening die nu goed werkt, niet gewijzigd wordt om een oplossing te zoeken voor problemen die niet bestaan”, stelt NS.

Marktwerking kan goed uitpakken

Advocate Viola Sütő van LegalRail stelt daar tegenover dat de afgelopen decennia gebleken is dat de in aanbesteding gegunde concessies tot zeer gewaardeerde vervoerprestaties hebben geleid. Zij vindt het ongemakkelijk dat de Nederlandse politiek zo verwoed vasthoudt aan NS als enige partij voor het hoofdrailnet.“Er zijn best voorbeelden te bedenken dat marktwerking niet gewenst is of niet naar believen functioneert, maar zo zijn er ook voorbeelden waarbij het wél goed werkt. Denk bijvoorbeeld aan de telecommunicatie-branche. Wie wil er nog terug naar de tijd dat de PTT het monopolie had? En bovendien: NS heeft de weg zelf opengegooid voor andere vervoerders. Eind vorige eeuw noemde NS de spoorlijnen in Limburg onrendabel. Ze wilde er vanaf en die lijnen bijvoorbeeld gaan ‘verbussen’. Toen Veolia er indertijd in stapte was er aanvankelijk scepsis, maar met een uitgebreide dienstregeling en nieuw materieel zijn veel reizigers daar erg tevreden. Prima dus.”

Sütő vindt verder dat de Europese Commissie niets onrechtmatigs doet en dat het beeld dat het alleen om lagere kosten zou gaan, onheus is. “In de PSO-verordening staan vier belangrijke doelen waaraan moet worden voldaan: het aantal diensten, de veiligheid, de kwaliteit en de kostprijs. De vervoerders die nu met na aanbesteding gegunde consessies op het spoor actief zijn, zoals Arriva, Keolis, Qbuzz en Conexxion, houden zich aan die criteria en leveren over het algemeen prima diensten. Waarom zou dat op het hoofdrailnet niet kunnen? Ook in diverse andere landen zie je dat marktwerking in de spoorsector goed functioneert en het publiek ten goede komt.”

Banen liggen niet op de tocht

De advocate denkt dat Nederland het uiteindelijk misschien wel voor elkaar krijgt om de hoofdrailnetconcessie onderhands aan NS te gunnen, maar vindt de handelwijze dubieus. ”Nederland zeilt zeer scherp aan de wind. Of het nu wel of niet kan, opnieuw een langdurige onderhandse gunning aan de NS, dat is van beide kanten te bepleiten. Dit zou tot langdurige procedures kunnen leiden. Let op, per 31 december 2024 loopt de huidige concessie af. Dat is al snel, dus ook ik ben benieuwd hoe dit af gaat lopen. Misschien is het een idee om de EC tegemoet te komen en een nieuwe concessie af te geven voor vijf jaar in plaats van tien jaar. Dat de hoofdrailnetconcessie uiteindelijk openbaar aanbesteed moet gaan worden, ligt in de lijn van één Europese spoorruimte, een doel dat Europabreed wordt nagestreefd.”

Voor wat betreft de zorgen van de werknemers, daar heeft Sütő begrip voor, maar anderzijds zijn die zorgen niet meteen nodig. “Bij een overgang van onderneming, zoals bij een concessieovergang, geldt er een overnameplicht. De werknemers worden beschermd. Alle werknemers gaan over (tenzij een werknemer dat expliciet weigert) én alle alle rechten en verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst op het moment van overgang gaan over. Van baanonzekerheid is geen sprake, ook niet van slechtere arbeidsvoorwaarden. Vakbonden zouden dit ook niet als argument moeten gebruiken.”

Een aangepaste versie van dit verhaal verscheen eerder op zusterpublicatie SpoorPro. 

Lees ook:

• Vervoerders in ongelijk gesteld na kort geding over onderhandse NS-gunning
• Haagse rechtbank buigt zich over kort geding marktwerking op het spoor
• Vervoerseconoom: ‘Vrije marktwerking spoor mogelijk nadelige effecten’
• Staatssecretaris en Kamermeerderheid keren zich tegen spoorconcurrentie
• Regionale vervoerders spannen kort geding aan om onderhandse gunning NS
• Staatssecretaris Heijnen: NS verliest onderhandse internationale spoorvergunning