Zorgen de coronamaatregelen voor meer incidenten in het OV?

De dienstregeling werd drie maanden geleden maximaal opgeschaald. Het overgrote deel van de OV-medewerkers maakte zich destijds zorgen dat de coronamaatregelen tot meer agressie en geweld zouden leiden, bleek uit een enquête van OVPro.nl. Is die vrees werkelijkheid geworden?

De cijfers laten geen schrikbarende toename zien, zegt Pedro Peters, voorzitter van branchevereniging OV-NL. Dat komt onder meer omdat reizigers zich over het algemeen goed aan de maatregelen houden. Zo draagt circa 90 procent een mondkapje. “Natuurlijk doen er zich incidenten voor. Ieder incident is onacceptabel, zeker als daar geweld bij komt kijken, maar het is niet anders dan dat het was.”

Korter lontje

Toch ervaren niet alle medewerkers dit zo. Vakbond CNV Vakmensen hield onlangs een enquête onder bijna 225 leden in het openbaar vervoer over agressie op de werkvloer. Die is toegenomen, antwoordde twee derde van de respondenten. 13 procent gaf aan vaker te maken te hebben met fysiek geweld – spugen, duwen en slaan – dan vóór de coronacrisis.

Dit aandeel ligt veel hoger als het gaat om verbale agressie zoals scheldpartijen of grof taalgebruik: 46 procent wordt vaker agressief benaderd door reizigers. Door de coronacrisis heeft driekwart van de passagiers een korter lontje, stellen de medewerkers. Bijna twee derde verwacht dat de agressie zal toenemen naarmate de coronacrisis voortduurt.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Zachte aanpak voorbij

Die cijfers behoeven enige nuance. Zeker in het begin van de coronacrisis werd er minder streng gehandhaafd in het OV, met minder discussies en daardoor ook minder incidenten tot gevolg. Die zachte aanpak is inmiddels verleden tijd. De meest recente cijfers laten bijvoorbeeld zien dat tot half augustus circa 1.000 reizigers zijn beboet omdat zij geen mondkapje droegen. Ruim een verdubbeling ten opzichte van het aantal boetes in juni en juli.

“Eerst spraken we mensen vooral aan en gaven we geen boetes”, vertelt Peters. De fase van gewenning is inmiddels voorbij, al zijn handhavers niet op op ‘bekeuringenjacht’. Eerst waarschuwen is nog altijd het devies. Wie vervolgens niet luistert, wordt op de bon geslingerd. “Dat is nog altijd vriendelijker dan de handhaving bij zwartrijden. Dan ben je gewoon de klos.”

Stijging incidenten

FNV Streekvervoer ontving sinds het begin van de coronacrisis diverse signalen over een stijging van het aantal incidenten, zegt bestuurder Marco Bouma. Die waren eerst voornamelijk het gevolg van het toegenomen aantal zwartrijders. Langzaam maar zeker ontvangt de vakbond meer meldingen over incidenten die te maken hebben met de handhaving en naleving van de mondkapjesplicht.

Dat betekent overigens niet dat er veel meer mensen zonder gezichtsbescherming plaatsnemen in de bus. “Er zijn mensen die weten dat het een plicht is, maar het mondkapje pas na het instappen opdoen. Tot aan mensen die gewoon geen mondkapjes dragen omdat ze denken dat het niet nodig is”, zegt Bouma. De discussies die daardoor ontstonden, leidden onder meer tot spuugincidenten.

Duidelijkere richtlijnen

Ook Roos Rahimi, bestuurder van vakbond FNV Spoor, signaleert een verschuiving naar meer coronagerelateerde incidenten. “Het lastige is dat je niet kan zeggen dat het feitelijk aantal incidenten toeneemt, omdat er veel minder reizigers zijn. Relatief gezien kun je wel zeggen dat agressie vanwege corona-incidenten toeneemt.”

Die incidenten zijn deels het gevolg van een onduidelijke werkinstructie, stelt Rahimi. “Je moet zorgen dat er zo min mogelijk discussie ontstaat, want dat leidt tot agressie. Er moeten duidelijkere richtlijnen komen, hoe moeilijk het ook is.” Ze benadrukt dat medewerkers zijn opgeleid om ter plaatse beslissingen te nemen, maar “het kan niet zo zijn dat een hoofdconducteur moet beoordelen of iemand een medische reden heeft om geen mondkapje te dragen.”

Reizigers aanspreken

Ongeacht het aantal incidenten hebben handhavers geen moeite om reizigers aan te spreken op de coronamaatregelen. Het zijn immers vakmensen, is het eenduidige antwoord van FNV en OV-NL. Peters: “Ze controleerden op huisregels, zoals zwartrijden of niet met de voeten op de bank. Dat leidde vaak ook tot boze reacties. Het mondkapje is daarbij gekomen. Voor boa’s is dit niet heel veel moeilijker.”

Desondanks komen er spannende weken aan. “Dit was de komkommertijd. Half september gaat het pas echt weer beginnen. Dan zijn alle scholen aan het draaien en reizen meer mensen met het OV omdat het herfstachtig wordt”, voorspelt Peters. “Het is nu helaas nog redelijk rustig, maar dat heeft wel het voordeel dat er voldoende plek is. Dan heb je minder snel een situatie die irritatie oproept.”

Lees ook:

• Mondkapjesplicht stelt OV-medewerkers nauwelijks gerust
• ‘Reizigers vragen om betere naleving mondkapjesplicht in OV’
• Rechter: geen vrijstelling voor mondkapje in OV